Жоғары оқу орындары студенттерінің техникалық пәндерді меңгеруінің тиімділігі көп жағдайда оқыту әдістемесіне байланысты. Ежелгі грек тілінен “техника” ұғымы зерттеу жолы, теория, ілім деп аударылады. Терминнің негізгі түсінігінде әдістеме белгілі бір пән бойынша оқу процесінің заңдылықтарын зерттеумен айналысатын педагогика ғылымының саласы. Оқу үрдісіндегі әдістеме оқытушы қызметінің белгілі бір тәсілдері мен техникасын сипаттайды. Қоғамның қарқынды дамуына, техникалық пәндер материалдарының үнемі жаңартылып, толықтырылуына байланысты оқыту процесі үнемі жетілдіруді талап етеді. Сондықтан оқыту стратегиясы мен тактикасының өзгеруін ескере отырып, болашақ мамандарды даярлауды жүзеге асыру қажет.
Оқытудың белсенді әдістері студенттердің алынған ақпаратты игеруінің ең сәтті әдістері болып табылады. Бұл әдістердің мәні-студент оқу процесінің белсенді қатысушысы. Бұл ретте білім алушының қызметі өнімді, шығармашылық және ізденушілік сипатта болады.
Қазіргі кезеңде пандемияға байланысты оқытудың инновациялық әдістерін қолдана отырып, дәріс және практикалық материалдарды сапалы және қол жетімді ұсыну проблемасы өткір тұр. Көптеген мұғалімдер ескірген технологияларды қолданады, яғни сабақ жүргізу арқылы олар дәстүрлі түрдегі пассивті әдістерді қолданады. Студенттер оқу процесіне толық араласуы үшін оқытудың белсенді және интерактивті әдістерін қолдану қажет.
Сабақты өткізудің ең тиімді түрлері инновациялық түрдегі сабақтар болып табылады: “дөңгелек үстел” әдісі, диспуттар, ми шабуылы, дербес зерттеу, тренингтер, мастер-кластар сияқты шығармашылық тапсырмалар. Сабақтың тақырыбына байланысты мұғалім оқытудың ең ыңғайлы түрлерін таңдайды, ал интерактивті сабақта сіз белгілі бір жұмыс принциптерін ұстануыңыз керек. Бірінші принцип: сабақ біртұтас дәріс емес, студенттердің бір-бірімен және оқытушымен жалпы жұмысы мен өзара әрекеті, екінші принцип: барлық студенттер әлеуметтік мәртебесіне, жасына қарамастан тең, үшінші принцип: әр студент кез-келген мәселе бойынша өз пікірін білдіреді, төртінші принцип: ешбір жағдайда студентті жеке тұлға ретінде сынамаңыз, тек идеяның өзі сынға алады, бесінші принцип: сабақта айтылғандардың бәрі іс-әрекетке арналған нұсқаулық емес, тек ойлануға арналған ақпарат. Осы бес қағиданы сақтай отырып, мұғалім де, студенттер де интерактивті сабақтардан максималды нәтиже алады.
Интерактивті сабақтар келесі жоспар бойынша жүргізіледі: 1-сабақты дайындау, 2 – кіріспе, 3-негізгі бөлім.
Сабақты дайындау келесі әрекеттерді қамтиды: сабақтың тақырыбы мен жағдайын таңдау, барлық оқытушылар бірдей түсінуі керек барлық терминдер мен ұғымдарды анықтау, интерактивті сабақтың тақырыбы үшін ең тиімді болатын белгілі бір форманы таңдау. Кіріспе келесі кезеңдерге бөлінеді: сабақтың тақырыбы айтылады, сабақтың мақсаты түсіндіріледі.
Негізгі бөлім: интерактивті сабақтың формасына байланысты оны жүргізу ерекшеліктері қалыптасады. “Дөңгелек үстел” әдісіне негізделген сабақтың негізгі бөлігінің ерекшеліктері-бұл әдісті қолдану бұрын алған білімдерін бекітуге, жетіспейтін ақпаратты толтыруға, бар мәселелерді шеше білуге, пікірталас мәдениетін үйретуге мүмкіндік береді. “Дөңгелек үстелдің” ерекшелігі-тақырыптық пікірталастың топтық кеңес берумен үйлесуі. Талқылау барысында берілген тақырып бойынша бір-екі проблемалық жағдай талқылануы керек; пікірлер мен айтылған ережелерді әртүрлі көрнекі материалдарды (мысалы, схемалар, диаграммалар, графиктер, аудио-, бейнежазбалар) пайдалана отырып, суреттеу қажет; негізгі сөз сөйлеушілер тақырып бойынша мұқият дайындалуы тиіс (өз пікірін айту, дәлелдеу және дәлелдеу, бір баяндамамен шектелмей).
Пікірталасқа негізделген сабақтың ерекшеліктері белгілі бір мәселені, проблеманы ұжымдық талқылау немесе ақпаратты, идеяларды, пікірлерді, ұсыныстарды және т.б. салыстыру болып
табылады, оның мақсаты оқыту, диагностика, оқыту, түрлендіру, көзқарасты өзгерту, шығармашылықты ынталандыру және т. б.
Ұсынылған мәселе бойынша студенттің дайындығына, оның хабардарлығы мен құзыреттілігіне, сондай-ақ барлық терминдерді, анықтамалар мен ұғымдарды түсіну дәрежесіне байланысты пікірталастардың тиімділігі байланысты. Қатысушылардың мінез-құлқының дұрыстығы, сондай-ақ мұғалімнің пікірталас өткізу қабілеті маңызды.
Пікірталас-берілген тақырыптық тезис бойынша еркін пікір алмасуға, пікір алмасуға негізделген “дөңгелек үстел” нысаны болып табылады. Студенттер тобы екі кіші топқа бөлінеді. Пікірсайыстың ерекшелігі – алынған нәтиже, онда қойылған сұраққа нақты жауап берілуі керек – иә немесе жоқ. Бір кіші топ оң жауаптың жақтаушылары (растаушылар), ал екінші кіші топ теріс жауаптың жақтаушылары (жоққа шығарушылар) болып табылады. Пікірталас барысында қатысушылар мысалдар, фактілер келтіреді, логикалық түрде дәлелдейді, түсіндіреді, әртүрлі ақпаратты ұсынады. Осылайша, пікірталас өз позициясын қалыптастыру және қорғау қабілетін игеруге, шешендік дағдыларды және аудиториямен қарым-қатынас жасау қабілетін нығайтуға, командалық рух пен көшбасшылық қасиеттерді қалыптастыруға, студенттердің коммуникативті мәдениетін және көпшілік алдында сөйлеу дағдыларын дамытуға ықпал етеді. Пікірсайыс барысында зерттеу дағдылары қалыптасатындығы маңызды, өйткені дәлелдер әдебиеттер мен ақпарат көздерімен жұмыс істеуді қажет ететін дәлелдер мен нақты мысалдарды қажет етеді. Сондай-ақ, пікірталастардың арқасында студенттер ұйымдастырушылық дағдыларды, тыңдауды және жазуды үйренеді.
Студенттердің шығармашылық белсенділігін ынталандырудың ең танымал әдістерінің бірі-әр түрлі мәселелердің дәстүрлі емес шешімдерін табу үшін қолданылатын ми шабуылы әдісі. Сонымен қатар, талқылауға қатысушылар мүмкіндігінше көп шешім ұсынады. Осыдан кейін практикада қолдануға болатын ең сәтті шешімдер таңдалады.
Миға шабуыл әдісі проблемаларды шешуге инновациялық көзқарасты қалыптастыруға, қысқа уақыт ішінде идеялардың максималды санын алуға мүмкіндік береді. Бұл әдіс шығармашылық дамуға, релаксацияға, шексіз қиялға және, сайып келгенде, идеялар өндіруден өзін-өзі қанағаттандыруға ықпал етеді. Миға шабуыл жасаудағы маңызды мәселе-сынның болмауы, өйткені сын қатысушының шығармашылық әлеуетіне теріс әсер етуі мүмкін, ол ешқандай ақыл-ой шеңберімен шектелмеуі керек. Миға шабуылдың нәтижесі – бұл өз идеяларын дамыту, біріктіру және өзгерту арқылы берілген проблема бойынша сапалы шешім қабылдау.
Интерактивті оқытудың тағы бір түрі – кәсіби қызметтің пәндік және әлеуметтік мазмұнын қайта құруға негізделген іскерлік ойын. Іскерлік ойынның маңызды құрамдас бөлігі-бұл қарым-қатынас жүйелерін, кәсіби қызметтің әртүрлі жағдайларын модельдеу, бұл студенттердің практикалық кәсіби қызметі басталғанға дейін іскерлік дағдылар мен құзыреттерді игеруде маңызды рөл атқарады.
Іскерлік ойында әр қатысушы өзінің рөлі мен функциясына сәйкес белгілі бір тапсырманы шешеді, ал қатысушылардың өзін-өзі оқыту олардың бірлескен қызметі барысында жүреді.
Іскерлік ойында маңызды нәрсе-білімді бірлесіп игеру процесінде пайда болатын қарым-қатынас нақты зерттелген іс-әрекеттегі адамдардың қарым-қатынасын еліктейді және көбейтеді, бұл ынтымақтастық дағдылары мен дағдыларын алуға мүмкіндік береді.
Мастер-класстар-педагогикалық жүйенің жаңа идеясын жеткізудің басты құралы. Бұл тәжірибе мен пікір алмасуға мүмкіндік беретін шағын топтарда өзіндік жұмыс әдісі. Мастер-класс өткізу кезінде барлық студенттерге белсенді қызметке қатысуға мүмкіндік беретін жағдайлар жасалады. Бұл әдістің идеясы проблемалық мәселені белгілеу және оны әртүрлі жағдайларды орындау арқылы шешу болып табылады, ал таным процесі білімнің өзінен гөрі әлдеқайда маңызды және құнды. Сонымен қатар, студенттермен жұмыс жасаудың нысандары, әдістері мен технологиялары ұсынылмауы керек. Мастер-класстағы өзара іс – қимыл нысаны – ынтымақтастық, бірлесіп құру, қажетті шешімдерді бірлесіп іздеу, бұл оқытушының да, мастер-классқа қатысушы студенттердің де шығармашылық әлеуетін ашуға мүмкіндік береді. Бұл әдістің мақсаты студенттерді ғылымның кәсіби тіліне оқыту, сондай-ақ зияткерлік, кәсіби және эстетикалық тәрбие беру болып табылады.
Жоғарыда келтірілген материалды қорытындылай келе, интерактивті оқыту коммуникативтік дағдыларды дамытуға бағытталған бірнеше мәселелерді бір уақытта шешуге мүмкіндік беретінін атап өтуге болады. Интерактивті әдістер студенттер арасында эмоционалды байланыстар орнатуға, шығармашылықты дамытуға, қораптан тыс ойлауға және өз мүдделерін қорғай білуге, өзін-өзі
дамыту мен белсенді өмірлік ұстанымды, шығармашылық әлеуетті ашуды қамтамасыз ете отырып, командада жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі.
Инновациялық әдістердің артықшылықтарын асыра бағалау қиын, өйткені олар болашақ маманның жеке қасиеттерін қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Инновациялық әдістер студенттерге жаңа білім алудың белсенді әдістерін үйренуге көмектеседі, әлеуметтік белсенділіктің жоғары деңгейін игеруге мүмкіндік береді, сонымен қатар студенттердің шығармашылық қабілеттерін ынталандырады және оқуды күнделікті өмір тәжірибесіне жақындатуға көмектеседі.
Оқыту әдістемесі студенттер үшін де, оқытушылар үшін де қолайлы жағдайларды сөзсіз қамтамасыз ете отырып, оқу процесін ұйымдастыру мен жүргізу бойынша барлық егжей-тегжейлі ойластырылған болуы тиіс.
К. Б. Жумадилов, А. А. Абдалова, Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті аға оқытушылар
Фото интернеттен алынды
ПІКІРЛЕР