«Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» ҚР Заңының жаңалығы мен өзектілігі

«Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» ҚР Заңының жаңалығы мен өзектілігі

Адвокаттық қызмет заңнамалары қолданыстағы Қазақстан Республикасның Конституциясына, «Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» Қазақстан Республикасының Заңына және басқа да нормативтік-құқықтық актілерге негізделген.

Мемлекетіміздің негізгі заңнамасы: «Әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы бар. Әркімнің білікті заң көмегін алуға құқығы бар. Заңда көзделген реттерде заң көмегі тегін көрсетіледі» деп бекітеді [1].

ҚР Конституциясының 13-бабын ұстана отыра, ел азаматының құқығы ретінде білікті заң көмегін алу, ол біздің көзқарасымызға сәйкес іргелі маңызы бар және адвокаттардың еліміздің азаматтарына жоғары сапалы, сонымен қатар, білікті заңгерлік көмек көрсету қызметін атқаруының кепілі болып табылады.

Аталған конституциялық норманың идеясы халықтың кәсіби заң көмегін көрсету және құқықтық қызметтер көрсету тетіктеріне қатысты қолданыстағы заңнама жүйесіндегі логикалық жалғасы мен дамуын көрсетеді.

Халыққа сапалы түрде көрсетілетін құқықтық көмек қоғамның сана-сезіміне әсер етеді, құқыққа, заңға, қоғамға және мемлекетке жеке көзқарас қалыптастырады, мемлекеттік институттар мен құқық институттарына сапасыз көрсетілетін заңдық қызмет «нигилисттік қатынасы» деп аталатын ұғымға әкеп соқтырады.

Әркімнің білікті заң көмегін алу құқығының жүзеге асырылуына әсер ететін қоғамдық сананы реформалаудың маңыздылығы туралы еліміздің басшысы Н.Ә. Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында: «Мақсатқа жету үшін біздің санамыз ісімізден озып жүруі, яғни одан бұрын жаңғырып оты­руы тиіс. Бұл саяси және экономикалық жаң­ғыру­ларды толықтырып қана қоймай, олардың өзегіне айналады» деп атап көрсетті [2].

Адвокаттық қызмет туралы заңнаманы қайта қарау қажеттілігі Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі құқықтық саясат тұжырымдамасында атап өтілді. Онда «азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға байланысты мамандандырылған мекемелерді жетілдіру қажеттілігі» айтылған. Осыған орай азаматтардың білікті заң көмегін алудың конституциялық құқығын жүзеге асыру тетігін жетілдіру қажеттігі атап өтіледі [3].

Қорытынды жасай отыра, «Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» Қазақстан Республикасының қабылданған заңының жаңалылықтарын іске асыру барысында, біз қазіргі нұсқаның жүйелік, интеграцияланған көзқарасқа ие және келешекте халықтың құқықтық көмекке қол жетімділікті кеңейту және жеңілдету үшін қажетті жағдайлар жасайды.

Осыған байланысты, біз «Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» Қазақстан Республикасының Заңының қолданылуының перспективалары мен өзекті жаңалылықтарын талдау қажет деп есептейміз.

  1. Ақпараттық қызметті кеңейту.

Адвокаттардың қызмет көрсету жүйесіндегі проблемалардың бірі, халықтың құқықтық көмек көрсетудің бірыңғай ақпараттық жүйесін енгізу арқылы рұқсат етілген ақпаратқа қол жетімділігітің жоқ болуы (E-адвокатура жүйесі, адвокаттардың онлайн кезекшілігі және т.б.). Бұл заңгерлер қауымдастығының және адвокаттар колледждерінің, заң кеңесшілерінің палаталары мен жалпы мемлекеттің заң кеңесшілерімен тығыз байланыс орнатуға мүмкіндік береді.

Бүгінгі таңда, тегін онлайн кеңес беретін бірнеше веб-сайт ресми түрде жұмыс істейді (мысалы, egov.kz, advokatura.kz, freelawyer.kz).

Республикалық адвокаттар алқасының негізінде «Цифровой Казахстан» бағдарламасын іске асыру аясында «E-Адвокатура» жүйелі клиенттік базасын кеңейтуге, сондай-ақ Жоғарғы Соттың, жергілікті соттардың және сотқа дейінгі тергеу органдарының ақпараттық дерекқорларына қолжетімділікті қамтамасыз етуге бағытталған.

  1. Кіріс алымдарының күшін жою.

Жаңа бағыт заң қызметтерін, атап айтқанда, адвокаттың қызметтерін жүзеге асыру тетіктерін алады. Осылайша, адвокаттарға міндетті түрде ерте түсуге арналған төлемдер алынып тасталды.

Соңғы уақыттағы тәжірибе адвокаттар қатарына кіру үшін шамамен 700-800 мың теңге төлеу керек екенін көрсетті. Азаматтардың көпшілігі оған қол жеткізе алмайды.

Мұндай салым азаматтар үшін мүліктік тосқауыл болып табылады, бұл адвокаттардың тапшылығына әкеледі.

Кіріс ақыларының күшін жою заңгер мамандығын алуға жалпы қол жетімділікті қамтамасыз етуге, адвокатураны іс жүзінде қолдануға үміткерлер арасында мүліктік тосқауылдарды жоюға және бір мезгілде адвокаттар арасында бәсекелестікті арттыруға мүмкіндік береді.

  1. Бар қауымдастықтарының басқару органдарында және оқытуда қатысу мерзімдеріне шектеулерді белгілеу.

Жыл сайын өзекті мәселелердің бірі болып, адвокаттардың біліктілігін арттыру, сондай-ақ колледждің басқару органдарында кадрлармен қамтамасыз ету.

Бүгінгі күні заң мамандығы менеджментінде ешқандай өзгеріс жоқ.

Адвокаттар коллегиясы басшылығының кадр қызметкерлері құрамның, өзгермеліліг жұмысының ажырамас бөлігі ретінде адвокаттардың біліктілігін жоғарылату, бейімдеу қабілеттілігін арттыру, оңтайландыру, колледж жұмысында өзгерістер мен инновацияларды енгізуді қамтамасыз етеді.

АҚШ, Франция, Ұлыбританияның тәжірибесі негізінде өзара тәжірибе алмасуды қамтамасыз ету үшін, аймақтық адвокаттардың басқару органдарына кадрларды ауыстыру, оларды қалыптастыру тәртібі және оларды басқару органдарында болу мерзіміне шектеулер белгіленді.

Қазіргі уақытта адвокаттардың кәсіби біліктілігін және кәсіби даярлығын қамтамасыз ету, адвокаттардың біліктілігінің жоғары деңгейін қолдау және жоғары сапалы заң көмегін көрсетудің объективті қажеттілігі болып табылады.

Халықтың құқықтық мәртебесі өзгеретінін ескере отырып, халықтың құқықтық мәдениетінің деңгейі артып келеді, адвокаттардың өзін-өзі тәрбиелеу процесі үнемі және тұрақты түрде кәсіби дайындық курсы болуы тиіс, оның аралық нәтижелері болуы керек.

Жоғарыда аталған норманың біліктілік деңгейіне қойылатын талаптарды жоғарылату және білікті заңгерлік көмек көрсетудің заманауи әдістерін меңгеру қажеттілігіне байланысты адвокаттардың тәжірибелік және теориялық білімдерін жаңарту оның мақсаты болып табылады.

  1. Адвокат ордерлері күштерінің жойылуы.

Адвокаттың қызмет сапасын жақсартудың тиімді механизмдерінің бірі адвокаттың ордерлері күшінің жойылуы болып табылады.

Шет мемлекеттердің адвокаттар жүйесінде көзделген халықаралық стандарттарға жақындастыру, адвокаттар ордерлерінің күшін жоюы ақталған болып саналады және адвокаттардың мүше болып табылатын ұйымдардан тәуелсіздігін арттырады.

Ордер күшінің жойылуы, адвокаттардың уақытын және қаржылық шығындарының болуын төмендететініне сенеміз.

  1. Адвокаттардың кәсіби жауапкершілігін міндетті сақтандыру.

Адвокаттардың кәсіби жауапкершілігін міндетті сақтандыру механизмі Франция, Германия, АҚШ және т.б. мемлекеттерде тиімді жұмыс жасайды.  Бұл институтты енгізу, азаматтардың заң көмегін тиісті түрде алмауы, білікті емес консультация беруден, адвокаттардың заңмен белгіленген міндеттеріне сәйкесінше орындамауынан қорғау үшін қажет.

Қазақстанда адвокаттардың кәсіби қызметін сақтандыру институты заң мәтінінде көрсетілгендей, 2020 жылы өз жұмысын бастайды («Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» Заңының 33-бабы 7-тармағының 4 тармақшасына сәйкес, өзінің кәсіптік жауапкершілігін сақтандыруды жүзеге асыруға міндетті) [4].

  1. Адвокаттардың тәртіптік жауапкершілігін рәсімдеу.

Адвокаттарды тәртіптік жауакершілікке тарту мәселелер Адвокаттық қызмет туралы заңының бұрынғы редакцияларымен де реттелді. Дегенмен, қолданыстағы тетік тиімсіз деп танылды, өйткені адвокаттардың статистикасы халыққа құқықтық көмек көрсетудің нашарлығы үшін тәртіптік жауапкершілікке тартылды.

Соңғы 4 жылда адвокаттарға түскен шағымдардың жалпы саны 700 (742) астам.

Адвокаттардың әрекетіне (әрекетсіздігіне) түсетін шағымдардың саны жылдан жылға ұлғаюда. Мысалы, 2017 жылы шағымдар 22% көтерілді. Апелляциялардың басым бөлігі сот сапасының нашарлығы, сот тәртібінің дұрыс еместігі, сот отырыстарына қатыспауы және адвокаттар алқасы президиумының құзыретіне кіретін адвокаттардың қызметін ұйымдастыру және оның қызметі туралы болып табылады.

Статистика көрсеткендей, соңғы жылдары адвокаттарға қатысты шағымдардың 1/3 қанағаттандырылды, қалған 2/3 өтініш қанағаттанарлықсыз қалды. Бұл жағдайда Еуропа елдерінің (Германия, Дания, Эстония) тәжірибесін қолданған дұрыс деп ойлаймыз. Мысалы, Германияда – Жоғарғы Әкімшілік сот болса, Данияда – Әкімшілік сот, ал Эстонияда – Ар-намыс соты бар. Қазақстанда аумақтық және республика тарапында екі деңгейлі тәртіптік комиссиялар құрылады. Тәртіптік комиссия құрамында 6 адвокат, 3 қоғамдық және 2 зейнеткер судья болады.

Мұндай механизмдер адвокаттардың тәртіптік жауапкершілігін арттырады, адвокаттардың сапалы құрамын реттеу тетіктерін кеңейтеді және адвокаттарға қатысты тәртіптік іс жүргізуді объективті тексеруді жеңілдетеді.

  1. Probono үрдісін жасау.

АҚШ, Англия, Австралия, Франция, Нидерланды елдерінің тәжірибесін қолдану жүйесі жан-жақты кешенді әлеуметтік-құқықтық көмек көрсетуді қарастырады.

АҚШ-та қоғам алдындағы өз міндеттерінің бір бөлігі ретінде «pro bono» жұмысын қолдана отыра, сонымен бірге адвокаттардың қайырымдылықпен айналысу мүмкіндігін, жас заңгерлерді жұмыс тәжірибесін алу мүмкіндігін қарастыратын ірі заң фирмаларында «рro bono» жүйесі кеңінен пайдаланылады.

Өткізілуіне қарамастан, құқықтық кеңесшілердің, адвокаттар мен заңгерлердің кәсіпқойлығын жоғарылатуын өтеусіз негізде оның табысты қолдануын тиімділігіне сенім бар.

  1. Заң кеңесшілерінің қызметін реттеу.

Құқық саласындағы инновацияларға сәйкес, адвокаттың қызметінде олардың қызметі жалпы негізде реттеледі. Және де, құқықтық мәртебе мүшелігі мен өзін-өзі реттейтін ұйымдар құру арқылы анықталады.

Соттарға қатысатын адвокаттар қызметінің тиімсіздігі және еуропалық стандарттарда көрсетілетін заң көмегінің жеткіліксіздігі, олардың қызметін заңнамалық деңгейде егжей-тегжейлі реттеу үшін, алғышарттар жасалды.

Осылайша, Мәжіліс депутаттарымен заң жобасына ұсыныстар мен түзетулерді қарау үшін 21 жұмыс тобымен өткізілген нәтижесі 2018 жылыдың 5 шілдесінде «Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы»Қазақстан Республикасының Заңын қабылдау болды.

Жоғарыда айтылғандардың бәрін қорытындылай келе, Қазақстандағы заңнама жүйесінде әзірленген және енгізілген «Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» Заңы қазіргі заманғы құқықтық шындықтың феномені болып табылады.

Бүгінгі күннің шындықтарында адвокаттар мен заң кеңесшілерінің заң қызметтерін ұсыну тетіктері шынымен ескірген және Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі құқықтық саясат тұжырымдамасында көрсетілгендей, одан әрі жаңғыртуды талап етеді.

Жаңа заңның іске асырылуымен қазақстандық қоғам көптеген шетел мемлекеттерінің үлгісінде құқықтық көмек көрсетудің жоғары стандарттарына жетеді деп күтілуде.

Қолданылған материалдар тізімі:

  1. 30 тамыздағы ҚР Конституциясы 2017 жылдың 10 наурызындағы енгізілген өзгертулер мен толықтырулар.
  2. Н.Ә. Назарбаев Болашаққа көзқарас – қоғамдық сананы модернизациялау//http://www.akorda.kz/kz
  3. 2009ж. ҚР Президентінің жарлығы «Қазақстан Республикасының 2010 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған құқықтық саясат тұжырымдамасы туралы»
  4. 2018 жылдың 5 шілдесіндегі «Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» ҚР Заңы.

М. Ногайбекова, Астана қаласының Әділет департаментінің құқықтық түсіндіру және халыққа заңгерлік қызмет көрсету бөлімінің бас маманы       

 

Әлеуметтік желіде бөлісу:

Share to Google Buzz
Share to Google Plus
Share to LiveJournal
Share to MyWorld
Share to Odnoklassniki

ПІКІРЛЕР

WORDPRESS: 0
DISQUS: 0