2018 жылдың 5 шілдесінде Қазақстан Республикасының Президенті “Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы” Заңға қол қойды. Осы қадаммен Мемлекет заң нарығының үлкен реформасын бастады, бұл тек мамандарға ғана емес, сонымен қатар заң қызметтерін тұтынушыларға да қызықты болуы мүмкін.
Отандық заң нарығын шартты түрде адвокаттарға және жеке тәжірибемен айналысатын заңгерлерге бөлуге болады. Біріншісі мемлекет беретін лицензиясы бар және екіншіден қарағанда қылмыстық және әкімшілік істермен (кейбір ескертпелермен) айналысуға құқылы.
ҚР Әділет министрлігінің мәліметтеріне сәйкес, қазіргі уақытта іс жүзінде іс-тәжірибеден өтуші адвокаттардың саны бес мыңға жуық. Заң қызметтерін көрсететін заңгерлерге келетін болсақ, бірде-бір мемлекеттік орган олардың санына шамамен баға бере алмады. Алайда, заңды талқылау барысында келтірілген статистикаға сүйене отырып, көлемді заң нарығының қаншалықты және оған қандай сомалардың айнала алатынын ұсынуға болады.
Қазіргі уақытқа дейін жеке тәжірибемен айналысатын заңгерлердің қызметі шын мәнінде реттелмеген. Заң әзірлеушілермен заң мамандығын институттандыруды, кейбір шеңберлерді, кәсіби стандарттарды жасауды көздейтін әлемдік тәжірибені енгізу ретінде белгіленді.
Заңның ең жаһандық жаңалығы 2019 жылғы шілдеден бастап азаматтық соттарда өз мүдделерін білдіру үшін заңгерлерді жалдауды жоспарлайтын барлық жеке және заңды тұлғалар тек адвокаттар мен заң консультанттарын жалдауға міндетті. Яғни, әлеуетті өкіл сотта заңгер дипломын ғана емес, оның заң консультанттарының арнайы палаталарына мүшелігін растайтын құжатты да, ал адвокаттар – Заңмен белгіленген өз құжаттарын көрсетуі тиіс.
Мәселені бірден болжай отырып, азаматтық соттарда өз мүдделерін білдіруді палаталардың мүшелері немесе адвокаттар болып табылмайтын жақын туыстарға-заңгерлерге тапсыруға болмайтынын атап өткен жөн.
Осылайша, тұтынушы тек заң консультантын ғана емес, сонымен қатар ол тұрған палатаны да таңдайды.
Сонымен, заң консультанты өкіл ретінде әрекет ете отырып:
1) заң көмегін сұрап өтініш жасаған тұлғалардың құқықтары мен мүдделерін құзыретіне тиісті мәселелерді шешу кіретін соттарда, мемлекеттік, өзге де органдар мен ұйымдарда білдіруге;
2) барлық мемлекеттік органдардан, жергілікті өзін-өзі басқару органдары мен заңды тұлғалардан заң көмегін көрсетуге қажетті мәліметтерді сұратуға және алуға;
3) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен және шектерде, заң көмегін көрсетуге қажетті нақты деректерді өзі дербес жинауға, сондай-ақ оларды мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдарға ұсынуға;
4) процестік құжаттарды, сот істерін қоса алғанда, заң көмегін сұрап өтініш жасаған тұлғаға қатысты материалдармен танысуға және оларда қамтылған ақпаратты заңдарда тыйым салынбаған кез келген тәсілмен тіркеп алуға;
5) заң көмегін көрсетуге байланысты туындайтын және ғылым, техника, өнер саласында және басқа да қызмет салаларында арнайы білімді талап ететін мәселелерді түсіндіру үшін шарттық негізде мамандардың қорытындыларын сұратуға;
6) мемлекеттік билік, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, қоғамдық бірлестіктердің, ұйымдардың, лауазымды адамдар мен мемлекеттік қызметшілердің көмек сұрап өтініш жасаған тұлғалардың құқықтарына және заңмен қорғалатын мүдделерiне қысым жасайтын шешімдеріне және әрекеттерiне (әрекетсіздігіне) өтiнiшхаттар мәлiмдеуге, белгiленген тәртiппен шағымдар келтіруге;
7) заң көмегін сұрап өтініш жасаған тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғаудың заңмен тыйым салынбаған барлық құралдары мен тәсілдерін пайдалануға;
8) татуластыру рәсімдерін жүргізуге;
9) кешенді әлеуметтік заң көмегін көрсетуге;
10) Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін өзге де әрекеттер жасауға құқықты.
Сонымен қатар, Заңға сәйкес Палатаның қандай да бір түрде әкімшілік-аумақтық бөлініске байланыстырылмағанын, басқаша айтқанда, Астана қаласының заң консультанттары палатасының мүшесі географиялық шектеулерсіз елдің өзге де соттарында мүдделерді білдіре алады.
Тұтастай алғанда, бұл Заң отандық заң нарығының алдағы жаһандық реформасының басталуымен, оның іс-әрекетінің барлық іс-тәжірибеленуші заңгерлерге алдағы уақытта таралады.
Астана қаласы Әділет департаментінің бас маманы Ж. Телегенова
ПІКІРЛЕР