Қазіргі уақытта қоғамның тұрақсыздығына және қарқынды әлеуметтік «өзгерістерге2 байланысты суицидке бейім студенттер санының өсу тенденциясы күшейе түсуде. Соңғы екі онжылдықта студенттік жастар арасында суицидтік әрекеттердің жиілігі 2 есе өсті. 14-24 жастағы адамдардың 30%-ында суицидтік ойлар бар, соның ішінде ұлдардың 6%-ы және қыздардың 10%-ы суицидтік әрекеттер жасайды. Өзіне-өзі қол жұмсаудың жалпы санының 90%-ын психикаалық жағдайы бар адамдар жасайды, қалған 10%-ын дені сау жастар.
Кейбір сарапшылар 10% суицидтік мінез-құлықтың өз-өзіне қол жұмсау мақсаты бар деп жазады, ал 90% студенттердің суицидтік мінез-құлқы өздеріне назар аудару болып табылады.
Психопатологиялық тұжырымдама суицидті жедел немесе созылмалы психикалық бұзылулардың көрінісі ретінде қарастырады.
Ф.Бурден өз зерттеулерінде:
а) галлюцинациядан зардап шегетін адамдарға тән маниакалдық өзін-өзі өлтіру;
б) ең жоғары құлдырау жағдайындағы адамдарда кездесетін меланхолиялық суицид, терең қайғы, және мұндай жағдай бір минутқа тоқтамайтындықтан, науқас өлім туралы үнемі ойлайды;
в) обсессивті суицид;
г) импульсивті суицид.
Әлеуметтанулық тәсіл аясында суицидтік мінез-құлық пен әлеуметтік жағдайлар арасындағы байланыс жарияланды. Мұндай көзқарастардың негізінде Э.Дюркгеймнің «аномия» – қоғамның құндылық-нормативтік жүйесіндегі бұзушылық туралы ілімі жатыр.
Э. Дюргейм «адам өзін өлтірмейді, бірақ қоғам жасаған кісі өлтіру орын алады», онда әлеуметтік ортаның және оның ішінде болып жатқан процестердің зиянды әсеріне өз-өзіне қол жұмсау уәждерінің жиынтығын азайтады.Айта кету керек, бұл ұғымдар адамның жеке, психологиялық компоненттерін ескермейді.
Зерттеу барысында студент жастардың суицидтік мінез-құлқының себептері мен факторлары анықталды. Оларды айта кететін болсақ:
Білмеу, яғни бұл адам көшені қызыл жарыққа өткен кезде орын алатын жағдай, өйткені ол жасыл түстерді күту керек екенін білмейді. Уақытылы хабарлау мұндай әрекеттен жақсы қорғаныс бола алады.
«Мүмкін өтіп кетермін!» Жолды қызыл жарыққа өткен адам осылай әрекет етеді, себебі жасыл жарық жақын арада жанады. Төніп тұрған қауіпті біле тұра және де оның денсаулық пен әл-ауқаттың жоғалуына, тәуелділіктің қалыптасуына, зорлық-зомбылыққа әкеліп соқтыруына көз жеткізсе де, адам тәуекел етеді.
Қызықты жағдайларды іздеу. Бұл жаяу жүргіншілер адреналиннің дозасы үшін жүретін көліктердің алдында көшені кесіп өтетін жағдайлар. Күнделікті өмір, оның тұрақтылығы, кестесі ұсынылады кейбір тұлғаларға іш пыстырарлық болып көрінеді. Американдық психолог Марвин Цукерман (Marvin Zuckerman) осы жастардың мінез-құлқын «жаңа сезімдерді іздеу» деп сипаттады және осындай жасөспірімдерді анықтау үшін тест ұсынды: сенсация-іздеу шкаласы (SSS).
SSS (Сейсейшен сикинг скел). Бұл мінез-құлықтың себептерінің бірі жүктілік пен анасының босануының қолайсыз ағымына байланысты жас жігіттің ми функциясының бұзылуы болуы мүмкін.Бұл жастарға дені сау құрдастарымен бірдей эмоцияларды сезіну үшін жоғары дозалар мен қауіп түрлері қажет.
Наразылық. Кейбір балалар мен жасөспірімдерде ересектердің белсенділігін шектейтін талаптары, керісінше, күрт наразылық тудыруы мүмкін және нормалар мен ережелерді бұзып, көбінесе өздеріне зиян келтіруі мүмкін. Оларға тән қызығушылық пен іздеуге деген ұмтылыс наразылыққа және қауіпті мінез-құлықтың әртүрлі формаларына айналады.
Махаббат пен сенім. Бұл сезімдер көбінесе қауіпті жыныстық мінез-құлықты тудырады, өйткені жастар сүйікті адамның сау екеніне немесе егер ол ауырса, ескертетініне сенімді. Бірақ, өкінішке орай, көптеген жыныстық инфекциялар айқын белгілерсіз жүреді. Инфекцияны бар екенін білместен,жұқтырып алуға болады.
Топтың қысымы. Құрдастар арасында өзін-өзі көрсету және тартымды әлеуметтік топпен танысу көбінесе жасөспірімнен белгілі бір «ережелерді» қабылдауды талап етеді. Мысалы, егер олар топта темекі шегетін болса, алкоголь мен есірткі қолданса, онда бұл мінез-құлық оның барлық мүшелерінен күтіледі.
В.Т. Лисовскийдің айтуынша, 19-20 жас- бұл жанқиярлық құрбандықтың және толық сезімге берілу жасы, яғни жиі теріс көріністер орын алады бұл кезеңде.
А.Г. Амбрумованың пайымдауынша, жас кезіндегі суицидтік мінез-құлықтың ерекшеліктеріне:
1) аутоагрессиялық әрекеттердің салдарын жеткіліксіз барабар бағалау;
2)мотивтердің байсалдылығы, өткірлігі және маңызды еместігі (ересектердіңкөзқарасы бойынша).
3)девиантты мінез-құлқы бар студенттік жастардың өзін-өзі өлтіру әрекеттерінің болуы: үйден қашу, университетке немесе оқу орнына келмей, тастап кетуі және ерте жастан темекі шегу.
Сонымен қатар, суицидтік мінез-құлық ингибиторларықарастырылды. Оларға мыналар жатады: тұқым қуалаушылық, тәрбие, тәжірибе, жеке тұлғаның жеке қасиеттеріне байланысты суицидтен бас тарту. Тек сонда ғана өмір құндылықтарын терең түсініп, өзіне деген сенімділік, коммуникативтілік, ашықтық, жылы және сенімді қарым-қатынас арта түседі. Арнайы орталықтар мен білім беру мекемелерінің психологиялық-педагогикалық қызметтерінің тиімді жұмысы- отбасындағы өзара қолдауға, салауатты өмір салтын ұстануға септігін тигізеді.
Ж. Таскинбайкызы Ж, О. Т. Манкешева, Ш,Есенов атындағы Каспий технологиялар
және инжиниринг университетінің аға оқытушылары
ПІКІРЛЕР